Co to jest płaskostopie?
Podeszwa zdrowej stopy styka się z podłożem w trzech miejscach, którymi są pięta oraz pierwsza i piąta kość śródstopia. Znaczną część podbicia stopy stanowi jej fizjologicznie wysklepiony łuk, niestykający się z powierzchnią, na której stoi stopa. W sytuacji, w której mięśnie stopy są zbyt słabe, aby utrzymać prawidłowy jej układ, a więzadła zbyt rozciągnięte albo też nastąpiło rozejście się kości śródstopia, dochodzi do patologicznego obniżenia lub nawet całkowitego zaniku sklepienia stopy, tak że może się ona stykać z podłożem całą powierzchnią. Płaskostopie to wada rozwijająca się najczęściej w trakcie intensywnego wzrostu, bo wówczas stopy są najbardziej narażone na postęp deformacji.
Rodzaje płaskostopia
W zależności od tego, który łuk stopy uległ deformacji, wyróżnia się:
- płaskostopie podłużne – gdy obniżeniu ulega łuk przyśrodkowy, a cała podeszwa zaczyna dotykać podłoża,
- płaskostopie poprzeczne – będące skutkiem obniżenia łuku poprzecznego przedniego, a stopa staje się szeroka i traci swą elastyczność.
Często oba te rodzaje występują razem, wzajemnie potęgując swoje skutki i wywołując bardziej dotkliwe dolegliwości.
Płaskostopie podłużne (specyficzne przyczyny i objawy)
Płaskostopie podłużne to zniekształcenie stopy wynikające z obniżenia jej sklepienia podłużnego po stronie wewnętrznej. Najczęściej spowodowane jest obniżonym napięciem mięśniowym, nieprawidłowo rozkładającym się obciążeniem stopy, rozciągnięciem mięśni podeszwowej części stopy. Na płaskostopie podłużne narażone są nie tylko osoby z nadwagą i noszące niewłaściwie dobrane obuwie, lecz także biegacze o nieprawidłowej technice biegu lub trenujący na twardym podłożu. U dzieci płaskostopie podłużne może być wywołane długotrwałym siedzeniem ze zwisającymi nogami.
Płaskostopie podłużne może być również wtórne wobec wad wrodzonych (np. niewydolność lub uszkodzenie piętowo-łódkowego więzadła stopy oraz tzw. stopa wrodzona płaska), wad pozostałych części stopy, kolan i zmian ustawienia osi kończyn dolnych, dysfunkcji mięśnia piszczelowo-tylnego, zrostów kostnych czy jałowych martwic kości śródstopia.
Nogi osób dotkniętych płaskostopiem podłużnym szybciej się męczą i wykazują mniejszą sprawność, a następstwa tej wady oddziałują negatywnie również na kolana, biodra oraz kręgosłup. Płaskostopie podłużne może się objawiać bolesnością śródstopia, całej stopy oraz łydki. Nieleczone prowadzi niekiedy nawet do przewlekłego zapalenia więzadeł i stawów.
Płaskostopie poprzeczne (specyficzne przyczyny i objawy)
Płaskostopie poprzeczne to zniekształcenie stopy będące skutkiem opadania drugiej i trzeciej głowy kości śródstopia, zatem tych tworzących łuk poprzeczny stopy, którego zadaniem jest amortyzacja podczas chodzenia i biegania. Więzadła utrzymujące nieprawidłowo zbudowane sklepienie ulegają naciągnięciu, główki kości śródstopia zaczynają się opierają o podłoże, dochodzi do odchylenia palucha na zewnątrz przy jednoczesnym odchyleniu pierwszej kości śródstopia w kierunku wewnętrznej krawędzi stopy (haluks).
Na wystąpienie płaskostopia poprzecznego narażone są zwłaszcza osoby z nadwagą i kobiety noszące obuwie na obcasie. Do głównych objawów należą bolesności pod poduszkami palców po dłuższym poruszaniu się, modzele i odciski tworzące się w części podeszwowej stopy, a także bolesność pod głowami kości śródstopia.
Rozpoznanie płaskostopia
Aby ustalić, czy stopa ma właściwy kształt i jaki jest wzorzec chodu, wykorzystuje się nowoczesne metody diagnostyczne (urządzenia pedobarograficzne i podoskopy). Dzięki tym narzędziom możliwe jest również monitorowanie postępów leczenia.
W razie podejrzenia tzw. stopy płaskiej wrodzonej niezbędne jest wykonanie także badania rentgenowskiego, z tym że prześwietlana stopa powinna być obciążona, dlatego wykonuje się je zawsze w pozycji stojącej.
Trzy stopnie płaskostopia
W zależności od stopnia deformacji rozróżnia się trzy stopnie płaskostopia:
- płaskostopie łagodne – dochodzi do umiarkowanego obniżenia sklepienia stóp po dłuższym staniu lub chodzeniu, ale istnieje możliwość czynnego odtworzenia prawidłowego wysklepienia stopy w obciążeniu (podczas stania na jednej nodze lub na palcach),
- płaskostopie umiarkowane – sklepienie podłużne stopy nie jest widoczne w pozycji stojącej, ale istnieje możliwość czynnego odtworzenia prawidłowego wysklepienia stopy przy odciążeniu, a także biernego odtworzenia wysklepienia,
- płaskostopie ciężkie – utrwalone zniekształcenie stopy (przyśrodkowy brzeg stopy wypukły, widoczna głowa kości skokowej poniżej i nieco wysunięta w stosunku do kostki przyśrodkowej), brak możliwości czynnego i biernego odtworzenia prawidłowego wysklepienia stopy. Chód jest zaburzony, niezgrabny i towarzyszą mu nasilające się dolegliwości bólowe.
Przyczyny płaskostopia
Płaskostopie może mieć bardzo wiele przyczyn. Podobnie jak pozostałe wady stóp niekiedy powstaje w wyniku schorzeń sprzyjających osłabieniu funkcji tkanek lub ich degradacji.
Do najpowszechniejszych przyczyn płaskostopia należą zatem:
- słabe mięśnie stopy,
- przebyte urazy (złamanie kości piętowej lub kości śródstopia), uszkodzenie więzadła oraz stawów stopy (zapalenie stawów lub ścięgien),
- wrodzona wiotkość więzadeł stopy,
- noszenie niewłaściwie dobranego obuwia, w tym tego na wysokim obcasie,
- nieprawidłowa masa ciała (nadwaga oraz otyłość),
- nadmierne obciążanie stopy (np. podczas pracy lub uprawiania sportu na twardym podłożu).
Co więcej, płaskostopiu mogą sprzyjać również:
- cukrzyca (stany niedokrwienne lub neuropatie w przebiegu cukrzycy niedokrwiennej),
- choroby o podłożu reumatycznym,
- procesy zachodzące podczas starzenia się organizmu,
- zaburzenia o podłożu hormonalnym,
- mózgowe porażenie dziecięce (zaburzenia funkcji antagonistyczno-synergistycznej).
Płaskostopie – leczenie
Przypadki, w których płaskostopie trzeba leczyć chirurgicznie (np. wszczepiając implanty do zatoki stępu), są na szczęście bardzo rzadkie. Spodziewane rezultaty powinno zapewnić noszenie specjalistycznych wkładek do butów, które zapewniając prawidłowe ułożenie stóp podczas chodzenia czy biegania i, ograniczając nacisk na pięty, pomagają utrzymać prawidłową postawę ciała. Nieodzowne jest też wykonywanie właściwie dobranych ćwiczeń. Ponadto, jeśli w wyniku płaskostopia wystąpią obrzęki stóp i dolegliwości bólowe, może zachodzić konieczność stosowania działających miejscowo środków przeciwbólowych i przeciwzapalnych.
Ćwiczenia przy płaskostopiu
Jak więc się pozbyć płaskostopia? W wypadku płaskostopia kluczowe znaczenie ma odpowiednia rehabilitacja ortopedyczna. Ćwiczenia zalecone przez fizjoterapeutów można, a nawet powinno się wykonywać samodzielnie w domu, najlepiej codziennie, a przynajmniej kilka razy w tygodniu. Ćwiczyć należy boso lub w skarpetkach, a stopy w pozycji wyjściowej powinny być rozstawione na szerokość barków. Gimnastyka ta ma wzmocnić mięśnie głębokie stopy oraz przystosować je do ograniczenia powierzchni podparcia. Zestawy ćwiczeń obejmują przede wszystkim:
- chodzenie na palcach,
- chodzenie na piętach,
- stawianie stóp na wewnętrznych krawędziach, w pozycji stojącej lub siedzącej,
- stawianie stóp na zewnętrznych krawędziach, w pozycji stojącej lub siedzącej,
- zwijanie palcami stóp kawałka materiału, ręcznika itp.,
- chwytanie palcami stóp drobnych przedmiotów (np. woreczka wypełnionego grochem, ryżem, piaskiem itp.),
- wykonywanie naprzemiennych krążeń stopami do wewnątrz i na zewnątrz w pozycji siedzącej,
- wykonywanie naprzemiennych krążeń stopą do wewnątrz i na zewnątrz w pozycji stojącej, gdy ciężar ciała opiera się na drugiej nodze,
- naprzemienne łączenie pięt, a następnie paluchów w pozycji stojącej lub siedzącej,
- naprzemienne stawanie na piętach i palcach, obunóż i na jednej nodze,
- wstawanie na zewnętrznych krawędziach stóp z pozycji siedzącej (na krześle bądź podłodze),
- chodzenie w poprzek kija (o średnicy 30 mm) w bok od jednej krawędzi do drugiej tak, żeby znajdował się zawsze pod środkiem stopy,
- turlanie kija stopami w przód i w tył w pozycji siedzącej,
- turlanie stopami niewielkich piłek, np. tenisowych,
- maszerowanie po linii prostej z przykurczonymi palcami stóp,
- w pozycji stojącej chwytanie i unoszenie niewielkiej piłki samymi paluchami, podczas gdy reszta stopy się nie unosi,
- wznoszenie się na palce z jednoczesnym trzymaniem niewielkiej piłki pomiędzy piętami,
- rysowanie stopami,
- chodzenie boso w środowisku naturalnym (po trawie, piasku itp.) lub po specjalistycznych matach z wypustkami stymulującymi stopy,
- utrzymywanie równowagi na poduszce sensorycznej.
Płaskostopie – skutki
Nieleczone płaskostopie nie tyle utrudnia poruszanie się, ile wręcz upośledza cały układ ruchu, wywołując dolegliwości bólowe zarówno stóp oraz łydek, jak i bioder oraz kręgosłupa. U osób z płaskostopiem zwiększa się ryzyko tworzenia na podeszwach stóp bolesnych odcisków i wystąpienia deformacji takich jak paluch koślawy i palce młotkowate. Płaskostopie może również prowadzić do wystąpienia przeciążenia albo zapalenia stawów oraz więzadeł stopy.
Z płaskostopiem podłużnym współistnieje wiele dolegliwości i chorób, a w jego następstwie mogą się pojawić liczne inne patologie, takie jak:
- zmiany zwyrodnieniowe tkanek twardych i miękkich,
- ból stopy, stawu skokowo-goleniowego, a także odcinka lędźwiowego oraz biodra,
- płaskostopie łuku poprzecznego przedniego, koślawość stawu skokowo-goleniowego, płasko-koślawość, wady i zaburzenia rotacyjne w obrębie kolan,
- konflikt skokowo-piętowy oraz piętowo-strzałkowy,
- cieśń kanału stępu.
Płaskostopie u dzieci
Płaskostopie nie musi budzić niepokoju u małych dzieci, ponieważ siła ich mięśni jest jeszcze niewielka, a więzadła pozostają wiotkie. Wraz z rozwojem dziecka, gdy mięśnie i więzadła istotnie się wzmacniają, a ilość tkanki tłuszczowej w stopie się zmniejsza, przyśrodkowa część stopy się podnosi. Ostateczne ukształtowanie się łuków stopy może trwać nawet 10 lat i dopiero po tym czasie można zaobserwować ewentualne nieprawidłowości.
Źródła:
Podologia, pod red. M. Klamczyńskiej, M. Ciupińskiej, Warszawa 2020.
Jak wykonywać ćwiczenia na stopy z płaskostopiem?, ortek.pl.Płaskostopie – poznaj skuteczny i szybki zestaw ćwiczeń, sofizjo.pl.
