Pocenie się stóp bywa krępujące, uciążliwe i wielu osobom utrudnia codzienne funkcjonowanie. Czy tego problemu można się skutecznie pozbyć?
Dlaczego stopy się pocą?
Skóra podeszew stóp zawiera bardzo dużą liczbę ekrynowych gruczołów potowych biorących udział w termoregulacji. Pocenie się stóp – będące efektem wydzielania potu przez te gruczoły – to naturalna reakcja na podwyższoną temperaturę ciała i proces, którego celem jest chłodzenie organizmu. Nadpotliwość (hiperhydroza) pojawia się dopiero wówczas, gdy dochodzi do nadczynności gruczołów potowych skóry stóp, czyli zwiększenia produkcji i wydzielania potu ponad poziom konieczny do utrzymania prawidłowej temperatury ciała. Wydzielany pot powinien być bezbarwny i bezwonny, jednak bakterie na powierzchni skóry mogą sprawiać, że nabiera nieprzyjemnego zapachu.
Kogo dotyczy nadpotliwość stóp?
Z powodu nadpotliwości skóry stóp cierpi 2–3% całej populacji. Dolegliwość ta szczególnie uciążliwa bywa latem, kiedy wydzielanie potu jest jeszcze większe. Nadpotliwość zwykle pojawia się między 10. a 30. rokiem życia (nadpotliwość wtórna), ale może wystąpić nawet we wczesnym dzieciństwie i ustąpić po 25. roku życia albo utrzymywać się w życiu dorosłym (nadpotliwość pierwotna, samoistna, uwarunkowana genetycznie, wynikająca z nadmiernej stymulacji gruczołów łojowych przez nerwowy układ współczulny).
Nadpotliwość stóp – przyczyny
Wyróżnia się dwa odrębne mechanizmy powstawania nadpotliwości pierwotnej: w pierwszym wydzielanie potu jest odpowiedzią na bodziec emocjonalny (w rodzaju stresu, bólu czy lęku), w drugim wynika z zaburzenia procesów termoregulacyjnych, za które odpowiada ośrodek termoregulacji w podwzgórzu.
Nadpotliwość wtórna może być wywołana przez wiele czynników wewnątrzpochodnych i być objawem schorzeń takich jak nadczynności tarczycy i przysadki, cukrzyca, nowotwory, przewlekle infekcje, zaburzenia krążenia) albo skutkiem zachwiania równowagi metaboliczno-hormonalnej (towarzyszącej otyłości, menopauzie, miesiączce). Z kolei do nasilających problem potliwości stóp czynników zewnątrzpochodnych zalicza się m.in.:
- brak właściwej higieny,
- noszenie zbyt ciasnego lub wykonanego z tworzyw sztucznych obuwia,
- noszenie skarpet lub rajstop z włókien syntetycznych,
- wykonywanie pracy w wilgotnym środowisku lub w pomieszczeniu, w którym panuje wysoka temperatura,
- intensywne uprawianie sportu.
Czym grozi nadpotliwość stóp i dlaczego wymaga ona leczenia?
W wyniku nadpotliwości dochodzi do maceracji i rozpulchnienia warstwy rogowej naskórka, zakłóceniu ulega homeostaza – zdolność utrzymywania względnie stałych parametrów – mikrobiologiczna skóry i osłabia się jej odporność, co z kolei sprzyja infekcjom wirusowym (brodawczak ludzki), grzybiczym i bakteryjnym, choćby rozwojowi rogowca pobrużdżonego (keratoliza dziobata).
Skóra na stopach, które się nadmiernie pocą, staje się cienka, pomarszczona, przybiera żółto-szary odcień i zaczyna nieprzyjemnie pachnieć. Co więcej, osoba z nieleczoną nadpotliwością stóp może mieć zaniżoną samoocenę, a nawet wycofać się z życia społecznego z obawy przed zdjęciem obuwia w towarzystwie innych osób.
U osób cierpiących na nadpotliwość skóry codzienne mycie stóp oraz stosowanie środków pielęgnacyjnych ograniczających wydzielanie potu nie zlikwidują ani przyczyn schorzenia, ani ryzyka, jakie się z nim wiąże. Konieczne jest więc również leczenie istniejących chorób, stosowanie zdrowej diety i rezygnacja z używek.
Kosmetyki na nadpotliwość skóry stóp
Działania profilaktyczno-pielęgnacyjne powinny zmierzać do ograniczenia wydzielania potu i rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych oraz neutralizacji przykrego zapachu. Preparaty przeznaczone do pielęgnacji skóry nadpotliwej – dezodoranty i antyperspiranty – wykazują działanie grzybo- i bakteriostatyczne, przeciwzapalne i łagodzące, ponadto zmniejszają wydzielanie potu poprzez zwężenie ujścia gruczołów potowych. Bazują jednak na różnych mechanizmach działania:
- dezodoranty redukują i maskują przykry zapach – nie zatrzymują wydzielania potu, ale ograniczają namnażanie się bakterii odpowiedzialnych za biotransformację komponentów potu oraz wiążą jego lotne składniki, nie ingerując w funkcjonowanie naturalnej flory bakteryjnej,
- antyperspiranty powodują okresową redukcję wydzielania potu, ingerując w procesy fizjologiczne organizmu – sole glinu przenikają w głąb ujścia przewodu gruczołu potowego, gdzie są powoli neutralizowane przez pot, a powstały w ten sposób wodorotlenek glinu blokuje ujścia przewodów wyprowadzających, ale z czasem złuszcza się razem z naskórkiem. Dlatego pełne działanie można obserwować po kilku dniach od zastosowania antyperspirantu, z kolei po zaprzestaniu jego aplikacji wydzielanie potu powraca do stanu początkowego i czynność tę należy powtarzać. Substancje bakteriobójcze stosowane w antyperspirantach są łagodne dla skóry i nie powinny wywoływać podrażnień. Różne preparaty (w zależności od stężenia substancji aktywnej) mogą być stosowane codziennie lub raz na 5–7 dni. Jeśli pocenie nie jest nadmierne, antyperspiranty mają szansę złagodzić przykre dolegliwości i przynieść choć okresową poprawę komfortu życia.
Nadpotliwość stóp – leczenie w gabinecie podologicznym
Istotne dla leczenia nadpotliwości skóry stóp są informacje o wieku pacjenta, jego płci, masie ciała, rodzaju wykonywanej pracy i podejmowanej aktywności fizycznej, a także okolicznościach oraz porze występowania nadmiernego pocenia, jego częstotliwości oraz czasie trwania, a także chorobach współistniejących oraz zażywanych lekach, rodzaju diety i używkach, stosowanej pielęgnacji domowej, rodzaju noszonego obuwia, skarpet, rajstop, stosowanych środkach zapobiegających potliwości.
Oględziny stóp pozwalają podologowi ocenić stan skóry, w tym gruczołów potowych, łojowych, owłosienia, paznokci (zwłaszcza pod kątem wystąpienia zmian wirusowych, grzybiczych i bakteryjnych), jej barwy oraz zapachu. Badanie dotykowe umożliwia dodatkowo określenie stopnia jej wilgotności. Podolog dokładnie sprawdzi również, czy w przestrzeniach międzypalcowych nie doszło do maceracji naskórka oraz nie pojawiły się pęknięcia mogące stać się przyczyną lub być skutkiem grzybicy skóry.
W gabinetach podologicznych leczenie nadmiernej potliwości stóp zaczyna się od aplikowania bezpośrednio na skórę specjalistycznych preparatów. Nadpotliwość stóp leczy się najczęściej i z powodzeniem również za pomocą elektroterapii. Jontoforeza (lub jonoforeza) to zabieg polegający na wprowadzeniu do tkanek za pomocą prądu elektrycznego (o natężeniu 15–18 miliamperów) leczniczo działających jonów różnych związków (np. substancje antycholinergiczne i chlorek glinu albo sodu). Jontoforeza okazuje się skuteczna w mniej więcej 90% przypadków. Zaleca się przy tym wykonanie serii 10–15 zabiegów trwających po 10–20 minut. Poprawę można zaobserwować na ogół już po kilku sesjach. Aby jednak efekty utrzymały się przez kilka miesięcy, zabiegi powinny być powtarzane co drugi, trzeci dzień, a następnie raz lub dwa razy w tygodniu. Metodą tą można się leczyć przez wiele lat. Przeciwwskazań jest niewiele, należą do nich: ciąża, ostre stany zapalne, uogólnione infekcje, stany gorączkowe, owrzodzenia, zakrzepowe zapalenie żył, miejscowe zaburzenia czucia, nowotwory, osobnicza nietolerancja prądu, obecność w ciele stałych elementów metalowych (m.in. implantów i rozrusznika serca).
Zalecenia dotyczące skarpet i butów przy nadpotliwości skóry stóp
Osoby cierpiące na nadpotliwość skóry stóp powinny zmieniać skarpety nawet kilka razy w ciągu dnia. Zaleca się też dwa, trzy razy dziennie zmienić obuwie. Przepoconą parę po każdorazowym użyciu dobrze jest przewietrzyć i wysuszyć, ponieważ pot tworzy wilgotne środowisko doskonałe dla rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych, w rezultacie wnętrze obuwia pod wpływem działania bakterii oraz grzybów szybko ulega zniszczeniu.
Należy także unikać butów wykonanych z tworzyw sztucznych. Dobrym pomysłem jest wymiana oryginalnych wkładek na wkładki ortopedyczne absorbujące nadmiar wilgoci.
Warto regularnie korzystać z urządzeń do dezynfekcji i dezodoryzacji butów, w które wyposażone są choćby niektóre gabinety podologiczne. Promieniowanie ultrafioletowe oraz ozon wykorzystywane we wspomnianych urządzeniach wykazują wysoką skuteczność biobójczą w stosunku do patogenów chorobotwórczych, m.in. grzybów dermatofitowych oraz pałeczki ropy błękitnej.
Po zakończeniu leczenia nadpotliwości koniecznie należy wymienić buty oraz skarpety, ponieważ dermatofity je zasiedlające mogą się stać przyczyną nawrotu schorzenia.
Nadpotliwość stóp – domowe sposoby
Postępowanie pielęgnacyjno-profilaktyczne w nadpotliwości stóp opiera się nie tylko na systematycznym wykonywaniu zabiegów podologicznych i kontrolowaniu stanu skóry, lecz także na wdrożeniu właściwych nawyków higienicznych. Jak zatem dbać o stopy, zmagając się z nadpotliwością?
- zadbaj o uregulowanie diety, redukcję nadwagi lub otyłości i przynajmniej ograniczenie używek. Stosuj suplementy diety o deklarowanym działaniu przeciwpotnym (zawierające szałwię lekarską, skrzyp polny, pokrzywę i melisę),
- myj stopy przynajmniej raz dziennie, a po myciu dokładnie osuszaj skórę i zabezpieczaj ją preparatem odświeżającym oraz dezodoryzującym,
- rób 15–20-minutowe – ale nie dłuższe – kąpiele stóp z zawartością olejków eterycznych, np. z rozmarynu, lawendy i sosny górskiej,
- odbywaj regularne wizyty u podologa, by usunąć tworzące się zrogowacenia,
- stosuj antyperspiranty ograniczające wydzielanie potu lub chociaż naturalne preparaty zawierające wyciągi z szałwii i kory dębu oraz jony srebra i miedzi,
- używaj tylko skarpet bawełnianych, zmieniaj je codziennie i pierz w temperaturze 60°C, ewentualnie włóż pod te skarpetki stopki z jonami srebra,
- noś tylko przewiewne obuwie wykonane z naturalnych materiałów i w ciągu dnia zmieniaj parę dwa, trzy razy. Stosuj w obuwiu wkładki z pianek poliuretanowych absorbujących pot i hamujące wzrost bakterii oraz grzybów. Przepocone obuwie przewietrz lub wypierz i wysusz. Stosuj preparaty do obuwia o działaniu dezodoryzującym. Okresowo dezynfekuj obuwie za pomocą promieniowania UVC lub ozonu,
- w miejscach użyteczności publicznej takich jak pływalnie bądź sauny zawsze miej na nogach klapki,
- przebywaj w regularnie wietrzonych pomieszczeniach o temperaturze 20–24°C,
- jeśli zmagasz się z przewlekłym stresem bądź lękiem, stosuj techniki relaksacyjne, korzystaj z psychoterapii.
Źródła:
Nadpotliwość skóry stóp (hyperhidrosis), [w:] Podologia, pod red. M. Klamczyńskiej, M. Ciupińskiej, Warszawa 2020, s. 314–320.
Hanna Wolska, Nadmierne pocenie, [w:] Dermatologia w praktyce, pod red. M. Błaszczyk-Kostaneckiej, H. Wolskiej, Warszawa 2009, s. 319–321.
Wiesław Rasiewicz, Badania nad patogenezą nadmiernego pocenia dłoni i stóp, Zabrze 1961.
