Opatrywanie, pielęgnacja i leczenie trudno gojących się i przewlekłych ran stóp

Niekiedy pacjenci zgłaszający się do podologa mają problemy z ranami na stopach, które nie goją się prawidłowo lub nie goją się wcale. Konieczna jest wtedy współpraca podologa z lekarzem, bo aby móc wygoić taką ranę, należy wyleczyć chorobę wyjściową lub poprawić związany z nią stan pacjenta. Do ran przewlekłych należą owrzodzenia żylne, odleżyny, owrzodzenia towarzyszące zespołowi stopy cukrzycowej oraz owrzodzenia o etiologii niedokrwiennej (tętnicze), a także rany nowotworowe.

Leczenie tego rodzaju trudno gojących się i przewlekłych ran stóp zaczyna się od usunięcia z łożyska rany martwiczych lub niepełnowartościowych tkanek. Stanowią one mechaniczną barierę utrudniającą gojenie się tkanek i podtrzymują procesy zapalne. Usuwanie to odbywa się z użyciem skalpela albo nożyczek. Można też zastosować oczyszczanie enzymatyczne za pomocą miejscowej aplikacji maści z enzymami litycznymi. Jednak nie zawsze leczenie przewlekłych ran stóp polega na ustawicznym ich oczyszczaniu, gdyż niekiedy sucha, niezakażona martwica sama w sobie stanowi już rodzaj jałowego opatrunku. Będzie tak w wypadku odleżyny zlokalizowanej na pięcie lub w wypadku owrzodzenia o etiologii tętniczej, chyba że tkanki te są zakażone.

W większości ran przewlekłych obecne są drobnoustroje. Pewna ilość bakterii pomaga nawet w procesie gojenia, jednak u niektórych pacjentów konieczne jest włączenie antybiotyków. Należy je stosować nie miejscowo, na ranę, lecz, o ile to możliwe, doustnie. Typowym wskazaniem do antybiotykoterapii jest głębokie owrzodzenie u pacjentów z zespołem stopy cukrzycowej lub z przewlekłą raną o etiologii infekcyjnej.

W ograniczaniu zakażenia bardzo pomocne są działające miejscowo antyseptyki, wśród nich:

• preparaty oparte na oktenidynie (np. Octenisept),
• preparaty oparte na poliheksanidynie (np. Prontosan),
• preparaty zawierające zjonizowane srebro (np. opatrunki Aquacel Ag),
• preparaty zawierające związki jodu (np. opatrunki Inadine)
• preparaty zawierające miód (np. opatrunki Actilite).

Podstawową zasadą pielęgnacji trudno gojących się i przewlekłych ran stóp jest zachowanie wilgotnego środowiska gojenia się rany (choć akurat u pacjentów z niedokrwienną stopą cukrzycową lepiej jest doprowadzić do utworzenia się suchej martwicy lub do mumifikacji). Nie można jednak dopuścić do nadmiernego gromadzenia się wysięku oraz do maceracji otaczającej skóry. Powszechnie stosowane gaziki zwilżone solą fizjologiczną prawidłowych warunków do gojenia się ran mogą nie zapewnić, gdyż przylegając do powierzchni rany, naruszają delikatną, gojącą się tkankę, co powoduje silny ból.

Podejmując się opatrywania trudno gojących się i przewlekłych ran stóp, należy opatrunek dostosować do rodzaju rany – wysychającej, z prawidłową wilgotnością czy też ze zbyt wilgotnej. Do zaopatrywania ran wysychających należy używać opatrunków, które zatrzymują wodę w środowisku rany:

• hydrokoloidowych (np. Granuflex),
• poliuretanowych (np. Allevyn)
• alginianowych (np. Kaltostat),
• hydrożelowych (np. Aqua-Gel).

W leczeniu ran z prawidłowym poziomem wilgoci wykorzystywane są opatrunki hydrokoloidowe i poliuretanowe.

Najwięcej problemów przy opatrywaniu nastręczają rany sączące, zbyt wilgotne. W tym wypadku używa się opatrunków wchłaniających wysięk lub umożliwiających jego wypływanie na zewnątrz, do opatrunku wtórnego (wykonanego np. z włókniny, gazy lub ligniny). Są to:

• opatrunki typu hydrofiber (np. Aquacel)
• nieprzywierające do rany siateczki (tulle gras; np. Bactigras lub Jelonet).

Opatrunki te wymagają użycia opatrunku wtórnego. Przy dużej ilości wysięku skórę zabezpiecza się dodatkowo pastą cynkową, na przykład w gotowych specjalnych bandażach elastycznych wykorzystywanych do leczenia owrzodzeń podudzi.

Do leczenia ran zakażonych używa się specjalistycznych opatrunków z antyseptykiem:

• srebrem (np. Aquacel Ag),
• związkami jodu (np. Inadine)
• miodem (np. Actilite).

Przy opatrywaniu ran, z których sączy się wydzielina o nieprzyjemnym zapachu, sprawdzą się opatrunki z węglem aktywowanym (np. Actisorb Plus).