Łuszczyca stóp oraz charakterystyka zmian łuszczycowych na stopach i paznokciach

Łuszczyca skóry jest niezakaźną, przewlekłą chorobą, której skomplikowany mechanizm powstawania i przebiegu wciąż nie został do końca wyjaśniony, i to pomimo prowadzenia intensywnych badań. Łuszczyca wywołuje szereg dolegliwości – zarówno fizycznych, jak i psychicznych, emocjonalnych oraz społecznych. Z objawami łuszczycy zmagają się miliony ludzi na całym świecie (2–3 procent całej populacji). Chorzy często unikają korzystania z pływalni, rezygnują z opalania się, uprawiania sportu, a nawet wizyt u fryzjera. Niezbędne jest więc wsparcie ze strony specjalisty, który pomoże chorym zminimalizować objawy tej dolegliwości łuszczycowych i poprawić jakość życia.

Łuszczyca – co to za choroba i kogo dotyczy?

Łuszczyca (w tym także łuszczyca stóp i paznokci) to choroba autoimmunologiczna – a więc taka, w której układ odpornościowy atakuje własne komórki organizmu. W odróżnieniu od grzybicy stóp nie jest to zatem choroba zaraźliwa. Charakteryzuje się nadmierną produkcją komórek skóry prowadzącą do tworzenia się na skórze łuszczących się czerwonych plam (w postaci łagodnej) albo wywołującą opuchlizny, pęknięcia strupów, krwawienie i ból (w postaci ostrej). Wszelkie zmiany towarzyszący łuszczycy związane są z niewłaściwym działaniem układu immunologicznego i przyspieszeniem cyklu życia komórek skóry. W normalnych warunkach komórki te dojrzewają i przemieszczają się z głębokich warstw skóry na jej powierzchnię w mniej więcej miesiąc. W łuszczycy proces ten zachodzi znacznie szybciej i trwa ledwie kilka dni. W chorobie tej okresy zaostrzeń przeplatają się z okresami remisji.

Według różnych szacunków w Polsce choruje na łuszczycę nawet około 3 milionów ludzi, zatem nawet 8 procent populacji, a każdego roku diagnozuje się około 80 tysięcy nowych przypadków łuszczycy. Choroba ta najczęściej pojawia się u osób między 15. a 35. rokiem życia, ale może wystąpić niemal w każdym wieku. Łuszczyca dotyka równie często mężczyzn, jak i kobiety.

Przyczyny łuszczycy i zapobieganie chorobie

Przyczyny wystąpienia łuszczycy nie są do końca rozpoznane. Wiadomo, że łuszczyca jest chorobą wieloczynnikową, co oznacza, że jej wystąpienie uzależnione jest od różnych przyczyn – zarówno genetycznych, jak i środowiskowych. Choć nie istnieje jeden konkretny gen łuszczycy, to podatność na tę chorobę zwiększa wiele różnych genów. Ale nawet osoby mające geny zwiększające ryzyko łuszczycy mogą na nią nigdy nie zachorować, o ile nie narażają się na pewne czynniki środowiskowe. Oto kilka z takich czynników, o których wiadomo, że mogą się przyczyniać do rozwoju lub nasilenia łuszczycy:

• stany zapalne organizmu – choroby serca, cukrzyca, zapalenie stawów, choroby psychiczne;
• długotrwałe odczuwanie stresu – który może się przyczynić do nasilenia stanu zapalnego w organizmie;
• przebyte infekcje – zwłaszcza angina;
•  urazy skóry, zadrapania, cięcia operacyjne, przekłucie uszu, otarcia itp.;
• przyjmowanie niektórych leków – zwłaszcza przeciw nadciśnieniu, psychotropowych i przeciwmalarycznych;
•  palenie tytoniu;
• nadużywanie alkoholu;
• zimne i suche powietrze – czynniki nadmiernie wysuszające skórę;
• stosowanie wysokotłuszczowej i wysokocukrowej diety oraz otyłość – które mogą nasilać stan zapalny organizmu;
• fluktuacje hormonalne – występujące zwłaszcza w okresie dojrzewania, towarzyszące ciąży czy menopauzie.

Obecnie celem badaczy zajmujących się łuszczycą jest nie tylko rozwijanie skuteczniejszych terapii, lecz także próba zrozumienia, jak można zapobiegać łuszczycy i w jaki sposób poprawić jakość życia dotkniętych nią pacjentów. Badania nad łuszczycą obejmują więc przeróżne dziedziny: od genetyki i immunologii po badania nad stylem życia oraz wpływem środowiska. Mimo licznych badań nie sprecyzowano choćby tego, jaka dieta mogłaby korzystnie wpływać na przebieg łuszczycy i łagodzić objawy.

Objawy łuszczycy i zmiany łuszczycowe w obrębie stóp i paznokci

Zmiany łuszczycowe w postaci charakterystycznych czerwonych plam zazwyczaj występują na łokciach, kolanach, skórze głowy, dłoniach i stopach, ale mogą się także pojawić w innych miejscach, takich jak choćby paznokcie. Istnieje też stawowa postać łuszczycy. Naukowcy mają trudność z ustaleniem, dlaczego zmiany łuszczycowe lokalizują się akurat w tych, a nie innych miejscach ciała. Wyróżniono wiele typów łuszczycy – takich jak łuszczyca plackowata, kropelkowa, odwrócona, krostkowa i erytrodermiczna. Objawy każdego z tych typów łuszczycy mogą się nieco różnić i wymagać odrębnego podejścia do leczenia.

Okolicy stóp najczęściej dotyczą następujące rodzaje łuszczycy:

• łuszczyca krostkowa – charakteryzuje się występowaniem czerwonych swędzących plam i krost wypełnionych ropą. Dotyczy przede wszystkim osób dorosłych i związana jest z nadmiernym wytwarzaniem keratyny, a zatem białka występującego w warstwie rogowej naskórka;
• łuszczyca palmowo-podeszwowa – charakteryzuje się występowaniem czerwonych łuszczących się plam, które mogą być pokryte białymi lub srebrzystymi łuskami. Skóra na podeszwach stóp może zgrubieć, stwardnieć, wysuszyć się i popękać. Zmianom tym towarzyszą intensywny świąd, bólu lub pieczenie;
• łuszczyca paznokci – charakteryzuje się tym, że płytka paznokci staje się gruba, zbyt krucha i łamliwa, pojawiają się na niej drobne punktowe wgłębienia albo też mikroskopijne wybrzuszenia, mlecznobiałe plamy wyglądające tak, jakby umieszczono na paznokciu kroplę oleju) lub czerwone plamki w obłączku paznokcia. Można zaobserwować rogowacenie podpaznokciowe i drobne wynaczynienia krwi będące skutkiem uszkodzenia drobnych naczyń krwionośnych. Płytka paznokcia może się też oddzielić od jego łożyska (onycholiza).

Leczenie oraz pielęgnacja łuszczycy stóp

Łuszczyca jest chorobą niedającą się wyleczyć. Istnieją jednak metody, by zminimalizować jej objawy, to jest doprowadzić do ustąpienia zmian skórnych. A ponieważ nie zawsze jest to możliwe do osiągnięcia, zwłaszcza u pacjentów z dużym nasileniem choroby, to terapię łuszczycy powinno się zacząć jak najszybciej po dostrzeżeniu objawów i odbywać pod opieką lekarza dermatologa, który dobierze odpowiednie do każdego przypadku preparaty i dawkowanie dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Łuszczyca stóp charakteryzuje się znacznie większą opornością na leczenie w porównaniu ze zmianami łuszczycowymi o odmiennej lokalizacji. Wynika to przede wszystkim ze znacznie grubszej warstwy rogowej naskórka na podeszwach stóp, co znacznie pogarsza przenikanie w głąb skóry leków zastosowanych miejscowo. W łuszczycy paznokci z kolei trudność stanowi słabe przenikanie leku do macierzy i łożyska paznokcia oraz długi czas potrzebny do odrostu zdrowej płytki paznokciowej (nawet do 24 miesięcy). W tym okresie wielu chorych wobec braku widocznej poprawy zaprzestaje stosowania nawet dobrze dobranych leków.

Łuszczycę można leczyć zarówno miejscowo, jak i systemowo za pomocą wielu preparatów, przy czym różni pacjenci mogą inaczej reagować na poszczególne preparaty.

Leczenie łuszczycy stóp

W leczeniu łuszczycy stóp oraz paznokci najczęściej stosuje się:

• kremy z kortykosteroidami – o działaniu przeciwzapalnym i łagodzącym objawy takie jak swędzenie, pieczenie i zaczerwienienie;
• preparaty keratolityczne – zawierające kwasy łagodzące objawy choroby poprzez złuszczanie martwego naskórka;
• kremy z pochodnymi witaminy D₃ – wykazujące działanie przeciwzapalne i hamujące rozwój komórek skóry;
• preparaty zwierające pochodne witaminy A (tazaroten);
•  połączenie kalcypotriolu z dipropionianem betametazonu;
• leki immunosupresyjne (metotreksat, cyklosporyna) – tłumiące lub ograniczające siłę układu odpornościowego;
• leki biologiczne (infliksymab, etanercept, ustekinumab) – wytwarzane przez organizmy żywe (przede wszystkim bakterie, drożdże, wirusy czy komórki roślinne), a następnie poddawane modyfikacjom biotechnologicznym i genetycznym. Działają one poprzez blokowanie specyficznych komórek układu immunologicznego lub białek zaangażowanych w rozwój łuszczycy;
• preparaty na bazie węgla – zawierające węgiel aktywny, która ma właściwości przeciwzapalne oraz łagodzące objawy choroby;
• preparaty kwasu salicylowego;
• maści mocznikowe;
• dziegcie;
• preparaty z colostrum, czyli siarą bydlęcą, którą wykazują silne działanie regeneracyjne oraz odżywcze.

W łagodniejszych postaciach łuszczycy można stosować fototerapię promieniami UVB, PUVA oraz promieniami laserowymi.

Pielęgnacja zmian łuszczycowych na stopach i paznokciach w gabinecie podologicznym

Łuszczyca staje się coraz częstszym problemem, z którym pacjenci zgłaszają się do gabinetów podologicznych takich jak mój. Od podologów wymaga się więc dobrej znajomości objawów tej choroby i umiejętności odróżniania jej od innych, często bardzo zbliżonych objawów innych chorób skóry, oraz wprawy w łagodzeniu objawów (szczególnie bolesności) i przywracaniu estetycznego wyglądu zwłaszcza paznokci dotkniętych zmianami łuszczycowymi. W gabinetach podologicznych można łagodzić objawy łuszczycy stóp i paznokci nie tylko poprzez właściwe oczyszczanie miejsc zmienionych chorobowo, lecz także poprzez pielęgnację odpowiednio dobranymi preparatami.

Domowa pielęgnacja stóp i paznokci ze zmianami łuszczycowymi

Domowe sposoby na łuszczycę stóp i paznokci nie powinny zastępować leczenia farmakologicznego, mogę je tylko w istotny sposób wspomagać. Służą temu:

• stosowanie dermokosmetyków zawierających oleje z rokitnika, konopi siewnych, wiesiołka, a także mocznik, alantoinę, aloes, mniszek lekarski, dziurawiec, rumianek czy kurkumę;
• dbanie o higienę stóp – regularne kąpiele stóp w ciepłej wodzie z dodatkiem oliwy, złuszczanie zrogowaciałego naskórka, prawidłowe skracanie i opiłowanie paznokci, stosowanie kremów lub maści natłuszczających;
• używanie przewiewnego obuwia z naturalnych skór i tkanin, na tyle szerokiego, by nie narażać palców na dodatkowe drażnienie.
• stosowanie właściwej diety wolnej od tłuszczów nasyconych i trans oraz cukrów prostych.

Warto dodać, że kobiety chore na łuszczycę nie powinny nakładać na paznokcie lakieru hybrydowego, który może stać się zalążkiem grzybicy.

Źródła:

• Klimczak Teresa Agnieszka, Łuszczyca – zrozumienie chronicznej dermatozy, „My Way Podo News”, nr 4/2023, s. 24–27.
• Łoza Katarzyna, Miturska Renata, Borzęcki Andrzej, Poradnik dla chorego na łuszczycę, Lublin 2009.
• Reich Adam, Adamski Zygmunt, Chodorowska Grażyna i in., Łuszczyca. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Część 1, „Przegląd Dermatologiczny”, nr 2/2020, s. 92–109.
• Reich Adam, Adamski Zygmunt, Chodorowska Grażyna i in., Łuszczyca. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Część 2, „Przegląd Dermatologiczny”, nr 2/2020, s. 110–137.
• Tak, leczę łuszczycę. Poradnik dla pacjenta, pod red. Joanny Narbutt, https://prowly-uploads.s3.eu-west-1.amazonaws.com/uploads/landing_page_image/image/25286/Poradnik_pacjenta__uszczyca.pdf
• Walecka Irena, Zmiany skórne w obrębie stóp – postępowanie farmakologiczne i pielęgnacyjne, „My Way Podo News”, nr 4/2023, s. 4–7.