Mykologia to dział biologii zajmujący się badaniem grzybów, ich systematyką, anatomią czy fizjologią. Badanie mykologiczne to z kolei laboratoryjna procedura diagnostyczna pozwalająca wskazać, jakie grzyby są odpowiedzialne za wywołanie zmian chorobowych u danego pacjenta. W badaniu wykorzystuje się różnego rodzaju materiał pobrany od pacjenta.
Dlaczego diagnostyka mykologiczna jest tak istotna?
Grzybice należą do chorób wszechobecnych i pretendują do miana chorób cywilizacyjnych. Obecnie opisanych jest około 250 tysięcy gatunków grzybów, ale grzybice u ludzi wywołuje mniej niż 200 gatunków. Większość grzybów powoduje zakażenia na skutek spadku odporności organizmu człowieka. Infekcje grzybicze mają różne formy:
- powierzchowne infekcje skóry i śluzówek;
- choroby płuc z objawami grypopodobnymi;
- infekcję krwi (posocznicę), mogącą doprowadzić do grzybiczych chorób układowych i ogólnoustrojowych;
- zajęcie organów i tkanek głębokich.
Rozpoznanie zakażenia grzybiczego musi być oparte nie tylko na obserwacjach klinicznych, lecz także na badaniach laboratoryjnych. Materiał do badań mykologicznych można pobrać m.in. z łuski głowy, jamy ustnej, worka spojówkowego, dróg moczowo-płciowych, ran, paznokci czy przestrzeni międzypalcowych.
Czym jest grzybica stóp?
Zakażenia grzybicze bardzo często dotyczą stóp, i to zarówno części podeszwowej, jak i międzypalcowej, z uwagi na wolniejszy wzrost paznokci stóp, ograniczone zaopatrzenie stóp w krew oraz zamknięcie w ciemnym, ciepłym i wilgotnym środowisku, jakie stanowi noszone obuwie. Zdarza się, że nieleczona grzybica stóp zaatakuje również paznokcie, zazwyczaj jeden, ale bywa, że rozprzestrzenia się na pozostałe. Grzybica na stopach i paznokciach ma odmienny obraz kliniczny niż zlokalizowana w innych miejscach ludzkiego ciała – na skórze gładkiej czy owłosionej – i z tego też powodu została wydzielona jako podjednostka chorobowa.
Jak w takim razie rozpoznać grzybicę na stopach? Najczęściej grzybicę stóp i paznokci wywołują takie gatunki dermatofitów jak Trichophyton rubrum, Epidermophyton floccosum i Trichophyton mentagrophytes (atakujące zrogowaciałe struktury naskórka i paznokci). Jednak grzybicę stóp oprócz dermatofitów wywołują także drożdżaki (zazwyczaj lokalizujące się jednak w obrębie błon śluzowych i w fałdach skórnych) oraz pleśnie (wywołujące najczęściej zakażenia paznokci).
W jakim celu wykonywane są badania mykologiczne w gabinecie podologicznym?
Grzybica najczęściej dotyka podeszwowej części stopy lub też przestrzeni międzypalcowych. Objawy na skórze pacjentów z grzybicą stóp zależą przede wszystkim od odmiany schorzenia. Symptomami, które powinny niepokoić i skłaniać do wizyty w gabinecie podologicznym, są:
- świąd skóry stóp,
- zaczerwienienia skóry stóp,
- łuszczenie się skóry stóp,
- nadmierne rogowacenie naskórka na stopach,
- powstanie wypełnionych płynem pęcherzy na skórze stóp,
- pękanie skóry pomiędzy palcami stóp.
W stadium zaawansowanym grzybicy na stopach pojawiają się wywołujące ból pęknięcia i rany, które z kolei mogą prowadzić do zakażenia bakteryjnego. Nieleczona infekcja może się przenieść na paznokcie oraz inne części ciała.
Analiza objawów grzybicy stóp nie wystarczy do postawienia trafnej diagnozy. Niezbędne jest wykonanie badania mykologicznego, którego wynik pozwoli na stwierdzenie, jaki gatunek grzyba wywołał infekcję, co z kolei umożliwi dobór właściwego w danym wypadku sposobu leczenia grzybicy. Jest też bardzo istotnym czynnikiem zwalczania grzybicy jako problemu cywilizacyjnego. Grzybice stanowią przecież poważne zagrożenie epidemiczne, ponieważ bardzo łatwo się szerzą zarówno poprzez bezpośredni, jak i pośredni kontakt z nosicielem.
W jaki sposób wykonuje się badania mykologiczne?
Zaczynam od przeprowadzenia z pacjentem dokładnego wywiadu mającego ustalić, od kiedy występują u niego zmiany chorobowe, czy stosował preparaty przeciwgrzybicze doustne lub zewnętrzne, czy występują u niego choroby towarzyszące itp. Następnie, o ile wywiad tego nie wyklucza, przechodzę do pobrania zeskrobiny z chorobowo zmienionej tkanki, np. naskórka lub paznokcia, a następnie, jeszcze w swoim gabinecie, sporządzam z niej preparat, który wysyłam do specjalistycznego laboratorium. Tam następuje mykologiczne badanie mikroskopowe, które ma na celu wykrycie struktur grzyba, a następnie wykonuje się posiew, czyli z pobranej próbki zakłada się hodowlę grzyba. Ta czynność ma na celu namnożenia patogenu, dokonanie jego identyfikacji i oznaczenie lekowrażliwości. Należy mieć na uwadze, że w odróżnieniu od bakterii wiele grzybów chorobotwórczych rośnie wolno, co powoduje, że uzyskanie wyników z hodowli zajmuje niekiedy kilka tygodni. Badanie lekowrażliwości przeprowadzane na materiale uzyskanym z hodowli umożliwia opracowanie najskuteczniejszej farmakoterapii celowanej. Po kilku dniach mam już pierwszy wynik badania mikroskopowego, który potwierdza bądź wyklucza infekcję grzybiczą. Po mniej więcej czterech tygodniach otrzymuję pełne wyniki, które wskazują, jaki rodzaj grzyba należy zwalczyć i jaki lek dobrać przeciwko konkretnemu rodzajowi grzyba. Zatem badanie mykologiczne pozwala uniknąć niepotrzebnego stosowania dodatkowych preparatów również na inne rodzaje grzybów. Badanie mykologiczne pozwala również na monitorowanie skuteczności leczenia, czyli odpowiedzi mykologicznej na terapię. Dąży się przecież do całkowitego usunięcia grzyba z organizmu pacjenta, co na ogół zapobiega nawrotowi choroby.
Rola badań mykologicznych w planowaniu i weryfikacji leczenia
Rola badań mykologicznych w diagnostyce grzybic jest nie do przecenienia. Rosnący odsetek zakażeń dających nietypowy obraz zwiększa niestety liczbę błędnych rozpoznań i przypadków źle leczonych. Na szczęście świadomość konsekwencji postawienia złej diagnozy i wyboru niewłaściwego sposobu leczenia jest coraz większa. Co więcej nieprawidłowe, bo oparte wyłącznie na objawach, leczenie nawet typowych przypadków zmienia ich tzw. manifestację kliniczną, co tylko wydłuża i zaostrza przebieg infekcji. Specjaliści otwarcie mówią, że przyczyną zmiany klasycznego obrazu klinicznego grzybicy grzybic skóry w formy nietypowe jest właśnie nieodpowiedzialne leczenie z pominięciem mykologicznego potwierdzenia diagnozy.
Materiał do badania mykologicznego
Wybór materiału do stworzenia próbki na potrzeby badania mykologicznego zależy od lokalizacji podejrzewanej infekcji. W wypadku infekcji powierzchownych, z jakimi mamy do czynienia w gabinetach podologicznych, próbkę do badania mogą stanowić zeskrobiny skóry oraz zeskrobiny paznokcia. Zeskrobiny i opiłki muszą być pobrane zgodnie z zasadami aseptyki i prawidłowo umieszczone w odpowiednich pojemnikach, a następnie właściwie przechowywane i transportowane, zanim trafią do laboratorium.
Jak się przygotować do badania mykologicznego
Żeby uzyskać wiarygodny wynik w badaniu pobranej próbki, która zostanie wysłana do badania mykologicznego, należy się odpowiednio przygotować. Miejsce infekcji grzybiczej nie powinno być poddane leczeniu miejscowym ani działaniu żadnego produktu przeciwgrzybiczego w formie lakieru, kremu itp. w okresie dwóch tygodni poprzedzających pobranie próbki. Farmakologiczne leczenia grzybicy powinno zostać zawieszone na miesiąc przed pobraniem zeskrobin.
Podejrzewając u siebie grzybicą paznokci, nie obcinaj ich na dwa tygodnie przed pobraniem materiału do badań mykologicznych, a w razie podejrzenia grzybicy skóry w dniu badania unikaj kontaktu miejsc zmienionych chorobowo ze środkami pielęgnacyjnymi takimi jak mydła, żele pod prysznic czy szampony.
Badanie mykologiczne – cena
Jeśli dostrzegasz niepokojące objawy mogące wskazywać na grzybicę stóp lub paznokci, nie próbuj jej leczyć domowymi metodami. Wiele z metod stosowanych w tym kontekście prawdopodobnie tylko pogorszy sprawę. Skuteczne nie okaże się ani moczenie nóg w naparze z aloesu, ani stosowanie octu jabłkowego czy ziół takich jak rozmaryn, nawet jeśli znajdujące się w nim olejki teoretycznie mogą hamować rozwój grzybów. Lepiej zgłoś się do mojego gabinetu podologicznego i zapytaj o badanie mykologiczne oraz terapię grzybicy stóp i paznokci. Koszt wykonania badań mykologicznych to 130 zł. Nie istnieją przeciwwskazania do wykonania badań mykologicznych. Są one w pełni bezpieczne nawet dla kobiet w ciąży oraz małych dzieci. Decydując się na wykonanie badania mykologicznego w moim gabinecie, możesz mieć pewność, że materiał do badania zostanie pobrany poprawnie oraz bezboleśnie.
Źródła:
Adamski Zygmunt, Batura-Gabryel Halina, Mikologia lekarska dla lekarzy i studentów, Poznań 2005.
Ochałek Tomasz, Badanie mykologiczne – niedoceniane ogniwo procedury leczenia grzybic, https://diag.pl/pacjent/artykuly/badanie-mykologiczne-niedoceniane-ogniwo-procedury-leczenia-grzybic/
Richardson Malcolm D., Warnock David W., Grzybice rozpoznawanie i leczenie, Warszawa 1995.
